BİREYİ
TANIMA HİZMETLERİ
Bireyi tanıma hizmetleri hem diğer
hizmetlerin önkoşulu niteliğindedir hem de başlı başına bir hizmettir.
Öğrenciyi tanımanın temel amacı, öğrencinin kendisini tanımasına yardımcı
olmaktır.
Bireyler belirli yaş gruplarında (örneğin
ergenlik) ortak özellikler göstermelerine rağmen niçin bireyi tanımaya ihtiyaç
vardır?
Birincisi, bireyler belirli yaş
gruplarında ortak özelliklere sahip olmakla birlikte her birey biricik ve
tektir. İkincisi, ergenlik döneminde olmak, bu dönem içindeki tüm bireylerin
ergenlik döneminde görülen davranışların tümünü tıpa tıp aynı şekilde
göstereceği anlamına gelmez. Bu durum bireysel
farklılıklar kavramını gündeme getirmektedir. Bu kavram bireyi tanımayı
gerektirir.
Bireyi tanımanın amacı, bireyler arası
farklılıkları ortadan kaldırmak değil, bireyin kendini güçlüm ve zayıf
yönleriyle tanımasına, güçlü yönlerini kullanıp zayıf yönlerini geliştirerek
kendini gerçekleştirmesi yönünde bir bütün olarak gelişmesine yardımcı
olmaktır.
Önemli
ilkeler;
-
Bireyi tanıma tekniklerini değişik
zamanlarda uygulayıp yorumlamak yerine birlikte uygulayıp yorumlamak daha
yararlıdır. Örneğin, bir mesleğe karar verme aşamasında öğrencinin ilgi,
yetenek ve değerleri hakkında farkındalık kazanmasına yardımcı olacak bilgi toplama
araçlarını aynı anda yorumlayıp uygulamak ayrı zamanlarda uygulamaktan daha
etkili olur.
-
Ne
kadar güvenilir ve geçerli olursa olsun tek bir ölçme aracı ile sonuca gitmek
yanıltıcı sonuçlar verir.
-
Öğrenciler hakkında toplanan özel ve
gizli olmayan bilgilerden öğrencilerin yanı sıra öğretmenler, yöneticiler ve
veliler de yararlanabilmelidir.
Bireyi tanımada kullanılan teknikler
test teknikleri ve test dışı teknikler şeklinde sınıflandırılmaktadır.
TEST
TEKNİKLERİ
Testlerin aşağıda sıralanan psikometrik
özelliklere sahip olması gerekir:
-
Duruma ve amaca uygunluk
-
Geçerlik
-
Güvenirlik
-
Norm çalışması
Test
teknikleri şunlardır:
-
Başarı testleri
-
Yetenek testleri
-
İlgi envanterleri
-
Kişilik testleri
-
Tutum ölçekleri
Başarı
testleri
Bu testler, öğrencilerin belli bir
konuda ve genellikle belli bir öğretim sonunda elde ettiği bilgi, beceri ve
anlayışı ölçmeye yarar. Bu testler, öğretmen yapımı başarı testleri ve standart
başarı testleri olmak üzere iki grupta toplanır. Aşağıdaki amaçlar için başarı
testleri uygulanır:
-
Okulda okutulan derslerden öğrencinin
üstün ve zayıf olduğu alanları belirlemek
-
Başarısızlık nedenlerini araştırmak
-
Öğrencinin akademik yaşantısını
değerlendirmek
-
Öğretim programlarının düzenlenmesi
-
Öğrencilerin hangi ders ya da programa
yönelebileceğini belirlemek
-
Öğrencilerin öğrenme düzeylerini
saptamak
-
Öğretmenlerin ve okulun
değerlendirilmesi
Yetenek
testleri
Yetenek testleri “genel yetenek” ve
“özel yetenek” olmak üzere iki gruba ayrılır. Genel yetenek “kalıtımla
getirilen gizilgücün eğitim ve çevre etkisiyle geliştirilen kısmı ve öğrenme
gücüdür. Genel yetenek testleri aracılığıyla bireyin ilişkileri görebilme ve
öğrenme gücü saptanarak okul başarısı önceden kestirilebilmektedir. Çocukların
okula başlamaya hazır olup olmadıkları ya da yeteneklerinin hangi okulda ya da
programda okumaya uygun olduğu hangi mesleğe yönelebileceği bu testler
aracılığıyla belirlenebilir. (ancak
sadece yetenek testleri ile bu karar verilemez, örneğin hangi okulun uygun
olduğu yetenek, başarı ve testi ve ilgili diğer test sonuçları birlikte
değerlendirilerek karar verilir) Özel yetenek ise öğrenme olanağı
verildiğinde bireyin bundan yararlanabilme gücüdür. Müzik ve resim yeteneği
gibi.
Gardner’ın çoklu zeka testi yetenek
testlerine örnek verilebilir. Yetenek testleri yeterli bilgi, beceri ve
deneyime sahip uzmanlar tarafından uygulanıp yorumlanmalıdır.
Yetenek testleri özellikle bireyin genel
ve özel yeteneklerinin ortaya çıkarılmasında, geleceğe yönelik başarısının
ortaya çıkarılmasında, eğitsel ve mesleki rehberlikte, özel eğitime muhtaç
çocukların tespitinde ve yetenek-başarı kıyaslamasının yapılmasında
kullanılmaktadır.
İlgi
envanterleri
Kişinin sevdiği, hoşlandığı veya
hoşlanmadığı nesne ve etkinlikleri tanımaya yönelik olarak uygulanan ve
genellikle akademik ve mesleki eğilimleri saptamaya yarayan testlerdir. İlgi envanterleri yetenek testleri ile
birlikte kullanıldığında bir okul, program ya da meslek seçimine karar verme
sürecinde oldukça isabetli sonuçlar vermektedir.
ilgi
testlerinin eğitsel ve mesleki rehberlikte tek başına kullanılması eksik ya da
yanlış kararların alınmasına sebep olabilir. Çünkü bireyin herhangi bir alana
ilgi duyması o alanda yetenekli olduğu anlamına gelmez. Ayrıca ilgiler,
özellikle büyüme ve gelişme sürecinde çok sık değişikliğe uğrar. Öğrenciler
ergenlik döneminin sonuna kadar ilgilerinde kararsızlık gösterirler. Bu yüzden
ilgi envanterleri ağırlıklı olarak öğrencilerin nispeten daha kararlı oldukları
16-17 yaş ve sonrasında uygulanır. İlginin geçici olup olmadığı da psikolojik
danışma yapılarak test edilebilir.
Örnekler; Kuder İlgi Envanteri, Mesleki
Yönlendirme Envanteri (Kepçeoğlu), Kendini Değerlendirme Envanteri (Kuzgun)
Kişilik
Testleri
Kişilik, oldukça karmaşık bir yapı olup
ölçümü ve değerlendirmesi de bir o kadar zordur. Kişilik testleri, psikolojik
danışma ve rehberlik uygulamalarında yukarıdaki test gruplarına göre yaygın
olarak kullanılmaz. Çoğunlukla iki durum için tercih edilir: Birincisi,
psikolojik yardım almayı gerektirecek bir kişilik bozukluğu ya da patolojinin
olup olmadığını belirlemek, diğeri ise bireyin girmek istediği mesleğe uygun
kişilik örüntüsüne sahip olup olmadığını saptamaktır. Kişilik testleri
uygulanması, puanlanması ve yorumlanması özellikle uzmanlarca yapılması gereken
testlerdir.
Örnekler; Minnesota Çok Yönlü Kişilik
Envanteri, Hacettepe Kişilik Envanteri.
Tutum
Ölçekleri
Bireyin bir şeye yönelik olan duygusal,
düşünsel ve davranışsal eğilimlerini ölçen testlerdir.
TEST
DIŞI TEKNİKLER
|
test
dışı teknikler
büyük
bir kısmı sadece uzmanlar tarafından değil, öğretmenler tarafından da
kullanabilmektedir.
|
|||
|
gözleme dayalı
teknikler
|
kendini
anlatma teknikleri
|
başkalarının
görüşlerine dayalı teknikler
|
etkinliğe
dayalı teknikler
|
|
1.Gözlem
listesi
2.Özellik-kayıt
çizelgesi
3.
Anekdot kaydı
4.Derecelendirme
ölçeği
|
1.Otobiyografi
2.
Arzu listesi
3.
Anket
4.
Görüşme
5.
Zaman cetveli
6.
Problem tarama listesi
|
1.
Sosyometri
2.
Kimdir bu?
|
1.
Sosyodrama
2.
Psikodrama
3.
Oyun ve oyun terapisi
4.
Ev ziyaretleri
|
Gözleme
dayalı teknikler
1.Gözlem
listesi
Gözlem, gelişigüzel (tesadüfi) ve
sistematik olmak üzere ikiye ayrılır.
Gözlemcinin dikkatini gözlenebilir,
belirli kişilik özelliklerine ve davranışlara yöneltmek amacıyla hazırlanmış
olan, gözlemlerin kaydedilmesinde kullanılan araçlara gözlem listesi denir.
Gözlem listelerinde çocuğun yaşına, gelişim dönemine uygun olarak yazılmış bir
seri betimleyici sıfat ya da davranış ifadeleri bulunur. Bilgi toplanmak
istenilen özeliklerin ayrıntılı bir listesidir.
Gözlem konusunda eğitim almak, çok
sayıda gözlem yapmak ve gözlemci sayısını artırmak gözlemin sınırlılıklarını
ortadan kaldırır.
6 yaş
(
) yerde top zıplatabilir
(
) harfleri yazabilir
(
) el işlerinde beceriklidir
(
) bloklarla fonksiyonel yapılar kurabilir
Görüldüğü gibi, böyle bir gözlem
listesinin sınırlılığı; gözlenen davranışın sıklığı, hızı ve süresi hakkında
bilgi vermemesidir.
2.
Özellik kayıt çizelgesi
Öğrencilerin çeşitli alanlardaki
özelliklerini gözleyip belirlemek ve o alandaki durumunu ortaya koyabilmek amacıyla
geliştirilmiş araçlardır. Bireyin değişik alanlardaki özelliklerden ne kadarını
gösterebildiği saptanır. Örneğin yaratıcı yeteneği olan çocukların özellikleri
bu çizelgede sıralanmıştır. (tek bir
özellikle ilgili davranışlarının listelenmesi)
Resim yapma yeteneği olan öğrencilerin
özellikleri olarak aşağıdaki maddelere benzer maddeler özellik kayıt
çizelgesine konabilir:
1. Çeşitli konularda çizimler yapar 2.
Çizdiği resimlere derinlik verir. 3. Resim yapmaktan haz duyar. 4. Boş
zamanlarını resim yapma, çizme ve boyama ile geçirir. 5…..6….7…8…9..
Özellik kayıt çizelgesi
|
Öğrenci
|
Gözlene davranış
|
Gözlenen toplam özellik
|
Gözlemcinin düşünceleri
|
|
Betül Yıldırım
|
1,3,4,6,8
|
5
|
|
|
Türkan Alp
|
2,4,5
|
3
|
|
3.
Anekdot kaydı (vaka-olay)
Anekdot herhangi bir öğrencinin belli
bir ortamda özgül bir davranışının (sıradan olmayan – dikkat çeken) ayrıntılı
olarak betimlenmesidir. Kart biçiminde olay kaydı formu hazırlanır, gözlenen
olaylar bu forma kaydedilir. Her anekdot tek bir olay içermelidir. Ayrıca olay
iki öğrenci arasında geçse bile her öğrenci için ayrı ayrı anekdot
hazırlanmalıdır. Yani bir anekdot kaydı tek bir öğrenci ve tek bir olay içerir.
Anekdot kayıtları daha sonra anekdot özetleme formuna işlenir. Anekdotun
sınırlılığı yazmasının zor olmasıdır. Olaydan hemen sonra anekdot kaydı
tutulmalıdır.
Anekdot örneği
|
Adı soyadı:
Sınıfı-numarası-şubesi:
|
Tarih:
Yer:
|
|
Olay:
Gözlemci:
|
|
|
Yorum:
|
|
|
Öneri:
|
|
Anekdot özetleme formu
|
Adı Soyadı:
Sınıfı ve numarası:
|
Kapsadığı süre
|
|||
|
Tarih
|
Yer
|
Gözlemci
|
Davranış
|
Yorum
|
|
|
|
|
|
|
4.
Derecelendirme ölçeği
Gözlem sonuçlarını sayısal olarak
belirtmeye yarayan ölçme aracıdır. Bir bireyin belirli bir konuda çeşitli
davranış özellikleri hakkında sıralanmış açıklayıcı ifade ya da cümlelerin
bireyi tanıyan ve gözlemi yapan kişi tarafından işaretlenmesini esas alır.
|
Açıklama: 1 düşük, 2 orta, 3 yüksek
|
Katılma derecesi
|
|||
|
Davranışlar
|
1
|
2
|
3
|
|
|
1
|
Dersi dikkatli dinleme
|
|
|
|
|
2
|
Derste not alma
|
|
|
|
|
3
|
Anlamadığını sorma
|
|
|
|
Kendini
anlatma teknikleri
1.Otobiyografi
Otobiyografi bir kimsenin şimdiki ve
geçmiş yaşamını yazılı olarak anlatmasıdır. Otobiyografi, bireyin kendini ve
geçmişini nasıl algıladığı konusunda birincil kaynaktan bilgi verir.
Otobiyografi uygulanırken bilgilerin gizli tutulacağı açıklanmalıdır. Serbest
(ör: kendinizi tanıtan bir kompozisyon yazınız) ve planlı (ailenizin size nasıl
davranmasını isterdiniz) olmak üzere iki türlüdür. Geçerliği en düşük
tekniktir. Çünkü sübjektiftir. Uygulanması kolay olmakla birlikte, sübjektif
bir teknik olduğundan, yani değerlendirmese standartlar ölçütler olmadığından
yorumlaması oldukça zordur. Yorumlar kullanılan bazı noktalar (bunlar standart
ölçütler değildir): yazının uzunluğu, yazının düzeni, yazının genel havası,
anlatım düzeyi, yazıdaki eksiklikler (olay ya da kişiler), anlatımdaki
tutarsızlıklar. Geçerliği düşük olduğundan diğer tekniklerle desteklenmelidir.
2.
Arzu listesi
Arzu listesi özellikle okul öncesi ve
ilköğretimde kullanılır. Yazılı ve sözlü olabilir. Çocuğun doyurulmamış
arzularını, açığa vuramadığı duygularını, güdülerini, umut ve beklentilerini
ortaya çıkarabilen bir tekniktir.
Ör: bir dilek perisi gelse ve size üç
dileğinizi sorsa ona ne derdiniz?
Ya da;
Keşke kardeşim …………………………..
Keşke annem………………………………olsaydı, şeklinde
cümleler verilir.
3.
Anket
Anket belli bir konuda, birçok kimsenin
kişisel olarak, görüşlerini, tutm ve duygularını saptamak amacı ile düzenlenmiş
soru grubudur. Anket soruları, kapalı uçlu ve açık uçlu olabilir.
4.
Görüşme
Görüşme, belli bir amaçla yüz yüze gelen
iki veya daha fazla kişinin, sözel ve sözel olmayan davranış ve teknikler
kullanarak yaptıkları bir etkileşim sürecidir. Görüşmede sözel olmayan ve
davranışsal ipuçlarını da gözleme şansını verir. Günlük konuşmadan farkı; amacı
olması, düzen ve bütünlük içinde olması, yakın dostluk ilişkisinin olmaması ve
belirli bir zaman ve yerde yapılmasıdır. Görüşme genel olarak iki temel amaca
hizmet eder: Birincisi; bilgi toplam ya da bilgi verme, ikincisi; teşhis,
tedavi ve psikolojik yardım sağlama.
5.
Zaman cetveli
Zamanı etkin kullanamama çoğu zaman
başarısızlıkların nedenidir. Zaman cetveli ile öğrencinin günlük zamanını nasıl
değerlendirdiğini, hangi aktivitelere ne kadar zaman harcadığını ve buna
ilişkin duygu ve düşüncelerini öğrenme amaçlanır.
|
Saat
|
Faaliyetin adı
|
Düşünceler
(sevip
sevmediği, hoşlanıp hoşlanmadığı)
|
Faaliyetin
çeşidi
|
Aldığı
zaman
(%)
|
|
13.00-13.30
|
|
|
|
|
|
13.30-14.00
|
|
|
|
|
Özellikle
eğitsel rehberlik hizmetleri ile ilişkilendirilebilir.
6.
Problem tarama listesi (envanteri)
Bir okulda öğrencileri en çok rahatsız
eden, üzen problemlerin saptanması için kullanılan bir tekniktir. Problem
tarama listesi kullanmada amaç, okulda öğrencileri kaygılandıran dengeli ve
sağlıklı uyum yapmalarını engelleyen problemleri ortaya çıkararak, onlara
yardımcı olmaktır. Öğrenciler listede kendilerini rahatsız eden problem
ifadesinin karşısına “X” gibi işaret koyarlar. Çok rahatsız ettiğini
düşünüyorlarsa “XX” şeklinde işaretleyebilirler. Geniş öğrenci gruplarına
uygulanabilme özelliğine sahiptir. Sene başında uygulanması ağırlıklı problem
alanlarının belirlenmesi açısından önem taşır. Problem tarama listesinden elde
edilen sonuçlar çizgi, histogram ve pasta grafikle gösterilebilir.
Önleyici
rehberikle ilişkilendirebilirsiniz.
7.
Kime göre ben neyim?
Kimdir bu? Tekniğinden farklı olarak
başkalarının ve kendisinin gözünde bireyin kendisini nasıl algıladığını ortaya
çıkarmak amacıyla kullanılan anket türü bir tekniktir. Birey bu teknik yoluyla
önceden farkına varamadığı bazı özelliklerinin farkına vararak kendisine ait
daha gerçekçi bir bakış açısı oluşturabilir. Değerlendirme aşamasında bu
teknikten elde edilen sonuçların sosyometri ve kimdir bu tekniklerden alınan
sonuçlarla desteklenmesinde fayda vardır. Eğer öğrenci kendisine ağırlıklı
olarak olumsuz sıfatlar atfetmişse sosyogramdaki durumu da dikkate alınarak bu
tür öğrencilerle özel görüşmeler yapılabilir. Dolaysıyla bu teknik psikolojik
danışmaya ihtiyaç duyan öğrencilerin tespit edilmesine yardımcı olmaktadır.
|
Öğretmenlere
|
Aileme
|
Arkadaşlarıma
|
Bana
|
Nesiniz?
Nasılsınız?
|
|
( )
|
( )
|
( )
|
( )
|
( )
|
|
( )
|
( )
|
( )
|
( )
|
( )
|
Soru:
bir
araştırmada ilköğretim 7. Sınıf öğrencilerinin sayısal ve sözel yeteneklerini
ölçen testlerden aldıkları puanlar arasındaki korelasyon katsayısı 0,58, lise
2. Sınıf öğrencilerinde ise 0,32 civarında hesaplanmıştır.
Yetenek gelişimi dikkate alındığında,
gözlenen bu farklılığın sebebi aşağıdakilerden hangisidir?
a.
Yaş arttıkça sözel yeteneğe oranla
sayısal yetenek daha hızlı artmaktadır.
b.
Sayısal ve sözel yetenek arasında, yaşa
bağlı olarak ters yönlü bir ilişki bulunmaktadır.
c.
Yaş arttıkça yetenekler bağımsızlaşmaktadır.
d.
Eğitim düzeyi arttıkça öğrencilerin
yetenekleri arasındaki farklar azalmaktadır.
e.
Yaş arttıkça ilgilerin değişmesi
yeteneklerin farklılaşmasına yol açmaktadır.
“korelasyonların
yükselmesi BİNİŞİKLİK, düşmesi ise BAĞIMSIZLIK göstergesidir.
( Kisişel çalışmalar için paylaşılmıştır.)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder