Okullarda Verilen Rehberlik Hizmetleri

Okullarda Verilen Rehberlik Hizmetleri

Okullarda verilen rehberlik hizmetleri doğrudan ve dolaylı hizmetler olmak üzere iki gruba ayrılır.

Doğrudan sunulan rehberlik hizmetleri:

Psikolojik danışma

Bireyi tanıma

Oryantasyon (duruma alıştırma)

Bilgi toplama ve yayma

Yöneltme ve yerleştirme

İzleme ve değerlendirme

Sevk (refere etme)

Dolaylı rehberlik hizmetleri

Okul rehberlik ve psikolojik danışma programının hazırlanması

Müşavirlik (konsültasyon)

Çevre ve veli ile ilişkiler

Araştırma ve değerlendirme

Ana-babaya rehberlik

Bu hizmetlerle ilgili olarak aşağıdaki noktaların bilinmesi önemlidir:

a.       Rehberlik hizmetleri bir bütündür.

b.      Hizmetler birbirinin alanını kısmen kapsasa da kendine özgü etkinlikler içerir.

c.       Tüm hizmetlerin merkezinde psikolojik danışma yer alır. ( tüm rehberlik hizmetlerinin temelini ve özünü oluşturur.)

d.      Hizmetler arasındaki ilişkiler aynı ağırlıkta ve yoğunlukta yer alan çok yönlü bir yapıya sahiptir.

DOĞRUDAN SUNULAN HİZMETLER

PSİKOLOJİK DANIŞMA HİZMETLERİ

Psikolojik danışma, bireylerin kendilerini tanımalarını, güçlü ve zayıf yönlerini far ederek yaşadıkları sorunları etkili biçimde çözmek amacıyla, yüz yüze bir ilişki içerisinde sunulan ve duyuşsal yönü ön planda olan profesyonel bir yardım hizmetidir. Psikolojik danışma hizmeti uzman kişi tarafından verilir. Çünkü psikolojik danışmanın kendine özgü çeşitli kuram, teknik ve ilkeleri ve etik kuralları vardır.

Psikolojik danışma normal bireylere yönelik bir hizmettir. Sorun bilinç alanındaysa ve henüz katı, nörotik davranış kalıpları oluşmamışsa o kişi normaldir. Bu açıklamadan sonra, psikolojik danışma “tamamen bilinç alanında olan çelişkilerin yarattığı normal kaygılardan şikayetçi bir bireye uzman tarafından yapılan yardımdır” şeklinde tanımlayabiliriz.

Danışanın gönüllü katılımı, isteklilik, çaba (değişmede gösterecekleri) psikolojik danışma hizmetinde vazgeçilmeyecek unsurlardır. Psikolojik danışmanın ilkeleri:

a.      Koşulsuz saygı

b.      Koşulsuz kabul

c.       Empatik anlayış

d.      Saydamlık (açık, yalın, içten, samimi)

e.       Güven

f.       Profesyonellik

g.      Süreklilik

h.      Gizlilik

i.        Özerklik (bireyi, kendini gerçekleştirme doğrultusunda kararlar verebilecek düzeye ulaştırmaktır, ör. Bireye balık vermektense ona balık tutmayı öğretmek)

Psikolojik danışma hizmetinin amacı bireyin karar verme ve problem çözme becerisini geliştirmektir. Bu amaç doğrultusunda bireylerin aşağıdaki sorunları çözebilmelerine yönelik yardımlar psikolojik danışmaya örnek verilebilir:

a.       kendini tanıma ile ilgili problemler

b.      sorunlarını anlama ile ilgili yardımlar

c.       gerçekçi kararlar almalarına destek

d.      özsaygı, özgüven, benlik algısı problemi

e.       yalnızlık, değersizlik,

f.       başarısızlık,

g.      öfke,

h.      iletişim sorunları,

i.        uyum problemleri,

j.        davranış problemleri,

k.      kaygı-korku

l.        kararsızlık

Psikolojik Danışma Ne Değildir?

1.      Psikolojik danışma bilgi verebilir, ancak psikolojik danışma bilgi verme işi değildir.

2.      Psikolojik danışma yol gösterme, tavsiye ve akıl verme, öneride bulunma değildir.

3.      Hangi şekilde verilirse verilsin, psikolojik danışma ikna ederek, inandırarak, önderlik ederek tutum, inanç ve davranışları etkilemek değildir.

4.      İkaz ederek, korkutarak, tehdit ederek, fiziksel güç kullanarak davranışları etkileme değildir. Yani, psikolojik danışma disiplin işi değildir.

5.      Psikolojik danışma bireyi her türlü işlere, mesleklere ve etkinliklere seçme ve ayrıma değildir.

6.      Mülakat değildir.

Başlıca Psikolojik Danışma Kuramları

Bu kuramları psikoanalitik kuram, davranışçı kuram, insancıl kuram ve diğer kuramlar şeklinde ele alacağız.

Psikoanalitik kuram (Freud)	Davranışçı Kuram Pavlov, Watson, Thorndike	Hümanist / İnsancıl / Danışandan Hız Alan Yaklaşım (Maslow, Rogers)
* İnsan davranışlarının temelinde cinsellik ve saldırganlık güdülerinin bastırılmasından oluşan bilinçaltı süreçler etkilidir. * Sağlıklı bir kişilikte id, ego, süper ego dengeli kullanılmaktadır. * Sorunların kaynağını 0-6 yaş çocukluk döneminde aramak gerekmektedir. * Tedavinin temel mantığı bilinçaltı süreçleri bilinç üstüne çıkarmaya dayanmaktadır. Rüya analizi, hipnoz, mürekkep lekesi, serbest çağrışım tedavi yöntemleridir.	*Sistematik duyarsızlaştırma, yeniden bilinçlendirme, atılganlık eğitimi, biçimlendirme, taşırma ve model alma tedavi yöntemleridir.	*Her birey biricik, eşsiz ve tektir. Olumlu, değerli, iyi ve sorunlarını çözmede güçlü bir varlıktır. * Bireye seçme özgürlüğü sağlandığında iyiyi, doğruyu ve gelişmeye götüren davranışları seçebilir. *Bu yaklaşıma göre, sorunun iki ana kaynağı vardır: Bireyin kendini gerçekleştirme çabalarının engellenmesi ve bireydeki ideal benlik ile gerçek benlik arasındaki farklılıktır. * Bireyin doğasında iyilik vardır, kendini gerçekleştirmeye çalışan bir varlıktır. * Birey, kendini gerçekleştirebilmesi için güçlü bir benlik algısına sahip olmalıdır. *Danışma sürecinde bireyin gerçekçi ve olumlu bir benlik algısı geliştirmesine yardım edilir. * Koşulsuz kabul, koşulsuz saygı ve fenomenolojik algı temel kavramlardır. *Fenomenal Alan: Her bireyin kendine özgü (öznel) bir gerçekliği, algılaması ve anlamlandırması vardır. İnsan dünyanın gerçekteki halini değil, algıladığı dünyayı, fenomenal dünyasını bilir. Bu nedenle, gözlenen davranışları ile birey anlaşılmaz, iç dünyasına / algı dünyasına nüfuz edilmelidir. (fenomenolojik yaklaşım) *İnsancıl yaklaşım günümüzdeki rehberlik faaliyetlerine temel teşkil eden yaklaşımdır. *İnsancıl yaklaşıma göre, bireyin içinden ya da çevreden gelen her türlü uyaranı çarpıtmadan algılamasına, böylelikle kendisini tanıyıp anlamasına “yaşantılara açık olma” denilmektedir. Yaşamın her anını hissedebilme ve yaşanılan her dakikanın yeni bir zaman boyutu olduğunun bilincinde olarak yaşayabilmeye “varoluşsal bir yaşam sürme” denilmektedir. Bir insan yeterliliklerini ve sınırlılıklarını biliyorsa ve kabul ediyorsa, kararlarını buna göre alacaktır, seçimlerini buna göre yapacaktır. Buna “organizmaya daha çok güvenme” denilmektedir. Kendi gizil güçlerinin farkında olarak, onları daha işlevsel ve verimli kullanmaya “tam olarak işlevde bulunabilme” denilmektedir.

Bilişsel yaklaşım ve Akılcı- duygusal terapi (Beck ve Ellis)	Varoluşçu Yaklaşım (Frankl, Kiergaard)	Gestalt Yaklaşım (Peris)	Eklektik Yaklaşım
*Olumsuz duygu ve davranışların ardında olumsuz düşünceler vardır. * Danışmanın, ev ödevleri veren ve doğru düşünme stratejilerini öğreten bir öğretmen rolü vardır.	*İnsan oluşturduğu değerlerle, seçtiği yollarla vardır. Bu kararları insanın kendisi verir. Bu da insanın özgür olduğunu gösterir. İnsanın seçme özgürlüğü (iradesi) vardır. Bu durumda insan, seçimlerinin sorumluluğunu almalıdır. *Bireyin seçme özgürlüğüne sahip olması, seçimler yapabilmesi varoluşçu felsefeye dayanır.	*Bütünlük yani denge bozulunca ruhsal bozukluklar ortaya çıkar.	*Danışma yaklaşımlarının bir arada kullanılması.

BİREYİ TANIMA HİZMETLERİ (daha sonra ayrı bir konu başlığı olarak ele alınacaktır)

ORYANTASYON (duruma alıştırma) HİZMETLERİ

Öğrencinin okula ve okul çevresine uyumunu, okul ve okul çevresindeki olanaklardan yararlanmasını amaçlayan rehberliğin bu hizmeti daha çok oklun fiziki birimlerini ve okulun çevresini tanıtmayı kapsamaktadır. Daha önceden planlanan ve uygulanan bir hizmettir. Okula yeniş başlayan öğrencilere, nakil gelen öğrencilere ve okulda ve çevresinde meydana gelen değişikliklerde yeni duruma alıştırmak için oryantasyon hizmeti verilir.

Oryantasyon hizmetleri içinde düşünülebilecek çalışmalar  ve uygulamalara örnekler:

a. Okulun kısa bir tarihçesi ile tanıtılması

b. Okulun bina ve diğer fiziksel olanakları ile tanıtılması

c. Okulun bulunduğu yakın çevrenin tanıtılması

d. Okulda uygulanan eğitim programının tanıtılması

e. Program dışı eğitsel, sosyal ve kültürel etkinliklerin tanıtılması

f. Okuldaki psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin ve diğer öğrenci kişilik hizmetlerinin tanıtılması

g. Okulda uygulanan kuralların tanıtılması

Bu hizmetin faydaları:

a. Öğrenci okulun kısa bir tarihçesini bilecek, okulda ve okul çevresinde bulunan birimleri tanımamaktan kaynaklanabilecek sorunlar önlenmiş olacak

b. Okuldaki eğitim programlarını özellikle alan / bölümleri tanıyarak seçmede isabetli kararlar verebilecek,

c. Diğer kültürel, sosyal ve eğitici faaliyetler ile öğrenci kişilik hizmetlerinden gereksinim duyduğu ölçüde etkin bir şekilde yararlanacak

d. Okulda uygulanan disiplin kurallarını bilmesi önleyici bir yarar sağlayacaktır.

Yukarıdaki maddelerden de anlaşılabileceği gibi oryantasyon hizmetinin “uyum sağlayıcı” işlevi yanında “koruyucu ve önleyici” bir işlevi de vardır.

BİLGİ TOPLAMA ve YAYMA HİZMETLERİ

Bilgi toplama ve yayma hizmetlerinin esas amacı, okullarda öğrencilerin eğitsel ve mesleki alanlarda kendilerine en uygun ve geçerli seçimleri yaparak, onların eğitsel ve mesleki yönelmelerine yardımcı olmaktır.

Bu hizmet öğrencilerin ihtiyaç duydukları bilgileri toplayan ve onlarla paylaşmayı içeren bir hizmettir. Bu bilgiler eğitsel, mesleki, kişisel-toplumsal bilgiler olabilir. Bu bilgiler okul içinden ve okul dışından toplanan bilgilerdir. Yayınevleri ve kamu-özel kuruluşların tanıtıcı broşürlerinden faydalanma, televizyon programlarından faydalanma, okul dışından konuşmacılar davet etme, gazete haberleri okul dışından bilgi toplamaya örnektir.

Hangi bilgilerin toplanacağı kararı öğrenci hakkında toplanacak kişisel bilgilerle mümkündür. Yani bu hizmetin verimli olabilmesi için kişisel rehberlik ön plana çıkmaktadır.

YÖNELTME ve YERLEŞTİRME HİZMETLERİ

Yöneltme ve yerleştirme hizmetinin ön koşulu; öğrenciyi tanıma, bilgi toplama ve bilgilendirme hizmetidir. Bu cümleden rehberlik hizmet alanlarının birbirinden bağımsız düşünülemeyeceğini bir kez daha yinelemiş oluyoruz.

Yöneltme ve yerleştirme hizmetleri, “öğrencilerin kendi ilgi ve yetenekleri doğrultusunda çeşitli okullara, programlara, seçmeli derslere, sosyal, kültürel ve eğitsel etkinliklere, iş ve meslek alanlarına yönelmeleri ve yerleşmeleri amacıyla yapılan çalışmaları kapsar. Seçim ve seçimlerin sorumluluğu bireye aittir.

İZLEME ve DEĞERLENDİRME HİZMETLERİ

İzleme hizmeti öğrenciye sunulan hizmetlerin sonuçlarını görmeye yönelik “geri bildirim-dönüt” niteliğinde bir hizmettir. Hizmetlerin ne ölçüde amacına ulaştığını ortaya koymak ve hizmetlerin geliştirilmesini sağlamak açısından önemli bir hizmettir.

SEVK (refere etme) HİZMETLERİ

Bu hizmet öğrencilerin yararlanmaları ve yardım almaları amacıyla (öğretmenin- psikolojik danışmanın yeterliği dışında ise) okul içinde ve okul dışında gereksinim duydukları kişi ve kurumlara yönlendirme hizmetidir.

DOLAYLI HİZMETLER

OKUL REHBERLİK ve PSİKOLOJİK DANIŞMA PROGRAMININ HAZIRLANMASI

MÜŞAVİRLİK (konsültasyon)

Bir hizmet, okulda yönetici ve öğretmenlerin daha yeterli ve ortak bir rehberlik anlayışına sahip olmaları amacıyla yapılmışsa, bu hizmeti konsültasyona örnek verebiliriz. Burada işbirliği esastır. Öğretmenler, okul yönetimi, psikolojik danışman ve veli arasındaki işbirliği.

Konsültasyon çalışmasını, psikolojik danışman, okul personeline rehberlik anlayışını benimsetmek için yapar. Bunu danışmanlık (konsültasyon) şeklinde yapar. Bu özellik konsültasyon hizmetlerinin çevre ve veli ilişkiler hizmetinden faklı kılar. Yani, konsültasyon hizmetini psikolojik danışman verir.

ÇEVRE ve VELİ ile İLİŞKİLER

ARAŞTIRMA ve DEĞERLENDİRME

Bu hizmetin asıl amacı, araştırma ve değerlendirmeler sonucunda sayısal verilerden yola çıkarak psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerini düzenlemek ve verimliliğini sağlamaktır. Örnek, ARGE’ler.

ANA-BABAYA REHBERLİK

Örnek Sorular:

1.      Rehber öğretmen Yeliz Hanım, psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri ile ilgili genel açıklama, bülten, araştırma ve inceleme raporu, değerlendirme raporu, istatistiksel bilgi ve grafik gibi dokümanları hazırlamakta ve bunları uygun yaklaşım içinde yönetici ve öğretmenlerle paylaşmaktadır. Ayrıca psikolojik danışma ve rehberlik ile ilgili elde bulunan kitap, dergi ve benzeri yazılı dokümanları incelemek ve okumak üzere yönetici, öğretmen ve diğer personelin yararına sunmaktadır.

Yeliz Hanım’ın çabaları aşağıdakilerden hangisini gerçekleştirmeye yöneliktir?

A)    Araştırma ve değerlendirme

B)     Okul PDR programının hazırlanması

C)     Konsültasyon

D)    İzleme ve değerlendirme

E)      Bilgi toplama ve yayma

2. Teknik Eğitim Fakültesi Dekanlığı otomotiv bölümünde okuyan öğrencileri için otomotiv sektöründeki teknisyenleri fakülteye davet etmişlerdir.  Yapılan seminerde teknisyenler öğrencileri sektördeki gelişmeler, iş olanakları ve şirketlerin hangi niteliklere sahip bireyleri tercih ettikleri konusunda bilgilendirmişlerdir.

Fakültenin yaptığı bu uygulama aşağıdaki hizmetlerden hangisine örnek olur?

A)    Oryantasyon

B)    Yöneltme

C)    Bilgi toplama ve yayma

D)    Çevre ile ilişkiler

E)     Araştırma ve değerlendirme

3. İlköğretim birincisi sınıf öğretmeni Ebru Hanım’ın öğrencisi Ziya bir türlü okuma yazma öğrenememiştir. Ancak Ebru Hanım öğrencisinde öğrenme güçlüğü düşünmektedir. Ebru Hanım’ın okulunda rehber öğretmen yoktur. Bu nedenle öğrencisini rehberlik ve araştırma merkezine göndermiştir.

Ebru Hanım’ın öğrencisini rehberlik ve araştırma merkezine göndermesi aşağıdakilerden hangisine örnektir?

A)    Yöneltme

B)    Oryantasyon

C)    Çevre ile ilişkiler

D)    Sevk

E)     Bilgi toplama

4. Demokratik insan yetiştirme ve daha özgür bir toplum oluşturma ülküsü çerçevesinde eşit eğitim görme bilincinin yaygınlaşmasıyla, toplumun oluşturan tüm bireylerin eğitilmesi düşüncesi genişlemiştir. Toplumun her değerli üyesinin tüm yönleriyle geliştirilmesi, doğal olarak, zorunlu eğitim süresini giderek uzatmıştır.

Yukarıdaki açıklamalar rehberliği hazırlayan ve ortaya çıkaran faktörlerden hangisi ile ilgilidir?

A) Sosyo- kültürel ve ekonomik faktörler    B) Mesleklerin farklılaşması         C) Psikolojik faktörler

D) Felsefi faktörler                                        E) İnsanın duygusal yaşamı

5. “Bireyin kendisini tanımasına hizmet etmeyecek ve sonuçları değerlendirilemeyecek ölçme araçlarını uygulamaktan kaçınılmalıdır. Her teknik her birey için gerekli olmayabilir. Bu yüzden, tüm öğrencilere ihtiyaçlarını dikkate almadan mevcut tüm araçların hepsini uygulamak zaman ve enerji kaybına yol açacaktır. Kullanılacak teknikler ve ölçme araçları bireyin ihtiyaçlarına ve problem durumuna uygun olmalı, öğrenci hakkında o ana değin bilmediğimiz özellikleri açığa çıkarabilmelidir.”

Yukarıdaki açıklamalar aşağıda verilen rehberlikle ilgili temel ilkelerden hangisi ile ilgilidir?

A) Öğrencinin yetenek, ilgi, istek, mesleki değer, başarı gibi bireysel özellikleri ile sosyal, kültürel özellikleri olabildiğince çok boyutlu olarak ele alınmalıdır.

B) Bireyi tanıma çalışmalarında temel amaç; öğrencinin kendini tanımasıdır.

C) Bireyi tanıma çalışmaları bir süreç dahilinde yürütülmelidir.

D) Bu çalışmalarda uygulanan ölçme aracı, yöntem ve tekniklerin kullanılması bir amaç değil araçtır.

E) Elde edilen bilgiler bütünleştirilerek değerlendirilmelidir.